Międzynarodowa konferencja naukowa pt. „Nauki teologiczne na uniwersytecie. XXV-lecie katedr teologii Uniwersytetu w Białymstoku”, dyskusja panelowa oraz koncert złożyły się na obchody 25. rocznicy powstania Katedr Teologii Katolickiej i Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku. 1 marca w uroczystościach, obok władz uniwersytetu i przedstawicieli władz miasta, uczestniczył abp Józef Guzdek, metropolita białostocki oraz abp Jakub, ordynariusz prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej. Uroczystości jubileuszowe rozpoczęła liturgia w cerkwi św. Mikołaja, a zakończy Msza św. w archikatedrze białostockiej w niedzielę 3 marca.
Zaproszonych gości przywitał rektor Uczelni prof. dr hab. Robert Ciborowski, a także gospodarz miejsca, gdzie odbywały się wykłady – dziekan Wydziału Biologii UwB dr hab. Piotr Zieliński.
Przedstawicielka Urzędu Marszałkowskiego odczytała list od Marszałka Województwa Podlaskiego Artura Kosickiego. List do uczestników uroczystości skierował także abp Sawa, Prawosławny Metropolita Warszawski i Całej Polski.
Zwracając się do pracowników Uniwersytetu oraz zaproszonych gości, abp Guzdek przywołał słowa inskrypcji wyrytej na kamiennym portalu XIV-wiecznej kamienicy Jana Długosza w Krakowie: „Nil est in homine bona mente melius” – „Nic lepszego w człowieku ponad rozum” Zauważył, że wielu wchodzących na Wzgórze Wawelskie nie przechodzi obok niej obojętnie, ale zatrzymuje się na chwilę refleksji.
Przypomniał, że podobny apel o docenienie rozumu umieszczony został w Collegium Maius w Krakowie. „Łacińska sentencja «Plus ratio quam vis» – «Bardziej rozum niż siła» jest także zachętą do myślenia, do poszukiwania prawdy. Od siły głosu i miecza ważniejsza jest siła rozumowych argumentów” – stwierdził.
„Gdy słyszę, jak wielu powtarza: «ciemne średniowiecze» wyjaśniam, że w wiekach średnich byli mądrzy ludzie, którzy nade wszystko cenili rozum prowadzący do poznania prawdy. W tamtym czasie zakładali pierwsze uniwersytety, przekonani, że dążenie do poznania prawdy jest podstawą rozwoju człowieka i warunkiem porządkowania otaczającego świata” – mówił hierarcha.
Zdaniem metropolity utworzenie Katedr Teologii Katolickiej i Prawosławnej „dowodzi mądrości środowiska naukowego oraz wierzących Kościoła katolickiego i prawosławnego, którzy chcieli na Podlasiu w harmonijnej współpracy, zgłębiać teologię i przygotowywać nowe zastępy światłych chrześcijan”. „Nasza wiara ma być wiarą rozumną, rozumnym obowiązkiem” – podkreślał.
Abp Guzdek życzył, aby „te dwie siostrzane Katedry Teologii – Katolicka i Prawosławna, które wpisały się w pejzaż wyższych uczelni Białegostoku, nadal przyczyniały się do zgłębiania prawdy objawionej na kartach Biblii, historii chrześcijańskich wspólnot oraz wpływu wiary na rozwój kultury”, wykładowcom zaś i studentom – „determinacji w poszukiwaniu prawdy i pasji w służbie tej fundamentalnej wartości”.
Arcybiskup Jakub przypomniał z kolei historię powstania obu katedr, powołanych jednomyślną decyzją ówczesnego Rektora – prof. dr. hab. Adama Jamroza oraz Senatu, wkrótce po utworzeniu Uniwersytetu w Białymstoku.
Zaznaczył, że ta decyzja nowatorska i odważna była ewenementem na skalę Europy, a nawet świata, uwzględniającą specyfikę narodowościową, wyznaniowa oraz kulturową regionu. Podkreślił dalej, że była to nie tylko decyzja prestiżowa dla Uniwersytetu, ale też bardzo cenna, rozpoczęto bowiem współpracę interdyscyplinarną z innymi wydziałami i realizowano wiele wspólnych inicjatyw – wydawnictw, konferencji i spotkań.
Prawosławny władyka podkreślił, że działalność obu katedr wniosła także wiele do życia Kościoła, nie powiodła się jednak idea przekształcenia ich we wspólny wydział teologiczny. Również pomimo redukcji zatrudnienia dziś działają i wykonują swoje zadania.
Dziękował władzom Uniwersytetu, którzy przez 25 lat wspierały działalność obu Katedr, a obecnym kierownikom oraz pracownikom naukowym życzył błogosławieństwa Bożego, nowych inicjatyw oraz sił do dalszego działania.
Konferencja naukowa pt. „Nauki teologiczne na Uniwersytecie” składała się z trzech wystąpień. Jako pierwszy zabrał głos ks. prof. René Roux, rektor Wydziału Teologicznego w Lugano w Szwajcarii, wygłaszając referat zatytułowany „Teologia jako nauka”. Zauważył on przede wszystkim, że istnieją różne modele zarówno nauki, jak i teologii, zwracając uwagę, że już w pierwszych wiekach chrześcijaństwa pojawiła się systematyczna i krytyczna refleksja nad doświadczeniem wiary.
Podkreślił, że znamię naukowości jest różne dla różnych nauk obecnych na uniwersytecie – współcześnie konieczne jest prowadzenie dialogu z różnymi dyscyplinami, czy to przyrodniczymi czy też humanistycznymi, jakkolwiek teologia, aby zachować swoja naturę, powinna się posługiwać swoją własną metodologią, odwołującą się tak do tradycji, jak i do zmysłu wiary, obecnemu w Ludzie Bożym.
Występujący następnie ks. dr Tadeusz Kasabuła (KTK UwB) opowiadał o historii obecności teologii na uniwersytecie. Przypomniał, że uniwersytety powstały na gruncie chrześcijańskiej kultury europejskiej, zaś teologia uważana była na nich za najważniejszą z dyscyplin. Podkreślił też wolność badań, jaka panowała w średniowieczu, a jakiej niekiedy brakuje we współczesnych uczelniach.
Zdaniem prelegenta istotnym warunkiem rzetelności pracy badawczej jest poszukiwanie prawdy, stad aprioryczne rugowanie teologii z obszaru naukowości w rzeczywistości oznacza pozostawienie pewnego obszaru człowieczeństwa poza obszarem dociekań. „Jednocześnie bardziej całościowa wizja człowieka i świata, jaką reprezentuje teologia, służy także innym naukom” – stwierdził ks. Kasabuła.
Ostatni referat wygłosił prof. Antoni Mironowicz. Opowiadał on o historii szkolnictwa prawosławnego na ziemiach Rzeczypospolitej. Wskazał na już średniowieczne początki tej działalności, a następnie opisał wielki rozwój, jaki nastąpił od wieku XVI, kiedy to jednostki dydaktyczne znajdujące się na ziemiach Rzeczpospolitej Obojga Narodów odgrywały olbrzymią rolę w całym świecie prawosławnym.
Profesor wskazał, że po rozbiorach sytuacja uległa pogorszeniu, gdyż większą rolę zaczęły odgrywać ośrodki położone w głębi Rosji, zaś po odzyskaniu niepodległości i utworzeniu w Polsce autokefalii nastąpił szybki rozwój, przerwany przez II wojnę światową. Z kolei powojenna historia łączy się przede wszystkim z powołaniem sekcji prawosławnej na Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej.
W dyskusji panelowej, moderowanej przez prof. dr. hab. Krzysztofa Leśniewskiego z Katedry Teologii Prawosławnej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, wzięli udział abp Edward Ozorowski, prawosławny abp Jakub, ks. prof. Andrzej Proniewski i ks. prof. Marek Ławreszuk. Uczestnicy zgadzali się, że dwudziestopięcioletnia obecność teologii na UwB do tej pory okazała się dużym sukcesem. Różnili się nieco w podejściu do sposobu uprawiania teologii w istniejących warunkach.
Profesor Izabela Święcicka, prorektor ds. nauki UwB podkreśliła, że obie katedry wykazały się zdolnością do współpracy z innymi jednostkami obecnymi na uniwersytecie, realizując wespół z nimi wiele interesujących projektów.
Kończąc panel prof. Leśniewski zauważył, że obchodzona rocznica jest doskonałą okazją do spojrzenia w przyszłość z odwagą, potrzebną do stawiania czoła nowym wyzwaniom.
Zwieńczeniem jubileuszowego spotkania był koncert pt. „Spotkanie nowoczesności z tradycją – skrzypce elektryczne w nowej odsłonie” w wykonaniu Maestro Chives.
W godzinach porannych, w cerkwi katedralnej św. Mikołaja w Białymstoku, zostało odprawione jubileuszowe nabożeństwo; 3 marca natomiast, w białostockiej archikatedrze Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny o godz. 19.30 abp Józef Guzdek metropolita białostocki będzie przewodniczył uroczystej Mszy św. z tej okazji.
Katedra Teologii Katolickiej oraz Katedra Teologii Prawosławnej funkcjonują w strukturze Uniwersytetu w Białymstoku od roku 1999. Obecnie zatrudniają łącznie 10 osób. W ramach działalności naukowej organizują konferencje i seminaria, realizują granty, wydają publikacje naukowe, w tym 3 roczniki: „Rocznik Teologii Katolickiej” i „Studia Teologii Dogmatycznej” oraz „Elpis” – czasopismo Katedry Teologii Prawosławnej.
Ich pracownicy prowadzą też zajęcia dydaktyczne, m.in. przedmioty dotyczące zagadnień kultury chrześcijańskiej, historii filozofii, etyki, dialogu wiary i nauki na kierunkach filologicznych, kulturoznawstwie, ale również na kierunkach ścisłych. Katedry realizują również studia podyplomowe. Obie jednostki angażują się w działalność popularyzatorską, m.in. organizując olimpiady wiedzy religijnej czy otwarte spotkania.
