Pogłębianie wiedzy religijnej zawsze było ważnym zadaniem Kościoła wobec wiernych świeckich.
Już przed II wojną światową przy Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie działał Instytut Kultury, który kształcił osoby świeckie. Po wojnie w Białymstoku tę misję kontynuował bł. ks. Michał Sopoćko. Od 1947 roku, obok wykładów w seminarium duchownym, organizował on kursy katechetyczne dla zakonnych i świeckich oraz prowadził wykłady otwarte dla inteligencji w Starym Kościele Farnym, które gromadziły nawet osiemdziesiąt osób. W tym dziele wspierał go ks. Mieczysław Stopczyński.
Od 1967 roku działało Studium Katechetyczne Laikatu, zorganizowane przez ks. Ryszarda Hermanowicza, a po jego wyjeździe prowadzone przez ks. Tadeusza Kalinowskiego. Spotkania odbywały się we wtorki w kościele św. Rocha. W czasach bp. Henryka Romana Gulbinowicza funkcjonowało ono pod nazwą Ośrodek Wyższej Wiedzy Religijnej, a od 1974 roku, po przeniesieniu zajęć do fary, jako Studium Formacji Chrześcijańskiej. Trzyletnie studia gromadziły od trzydziestu do sześćdziesięciu słuchaczy.
Szczególnym dziełem ks. bp. Edwarda Kisiela było powołanie w 1977 roku Archidiecezjalnego Studium Teologiczno-Katechetycznego, które dało początek dalszym inicjatywom edukacyjnym. Ich naturalną kontynuacją stało się w 1994 roku Studium Teologii w Białymstoku (STB), afiliowane do Papieskiego Wydziału Teologicznego w Warszawie.
Fot. Budynek Studium Teologii przy ul. Warszawskiej 50 w Białymstoku w latach 2003–2022.
Jego pierwszym dyrektorem został ks. mgr lic. Józef Grygotowicz, a towarzyszyła mu wicedyrektor dr Elżbieta Młyńska. Zajęcia odbywały się wtedy w kilku miejscach – w seminarium duchownym przy ul. Warszawskiej 46a, w salach kościoła św. Wojciecha (Oratorium św. Jerzego i sąsiednia sala) oraz w Zakładzie Katechetycznym przy ul. Nowej 34a. Choć rozproszenie zajęć było pewnym utrudnieniem, entuzjazm studentów i wykładowców sprawiał, że wspólnota rozwijała się dynamicznie. Od 2003 roku wszystkie wykłady przeniesiono do budynku przy ul. Warszawskiej 50, co znacznie poprawiło warunki nauki i sprzyjało integracji studentów.
W kolejnych latach Studium prowadzone było przez ks. dr. hab. Mieczysława Olszewskiego (2008–2010), a następnie przez ks. dr. Jerzego Lachowicza (2011–2019).
Nowy etap rozpoczął się w 2019 roku, kiedy funkcję dyrektora objął ks. dr hab. Andrzej Proniewski. To właśnie wtedy, wraz z poszerzeniem działalności, Studium Teologii zostało przekształcone w Instytut Teologiczny w Białymstoku. Od 2022 roku jego siedzibą jest nowoczesny budynek Centrum Wystawienniczo-Konferencyjnego Archidiecezji Białostockiej. Dziś Instytut kontynuuje swoją misję, łącząc rzetelną formację intelektualną z troską o rozwój duchowy studentów.
Fot. Budynek Instytutu Teologicznego przy ul. Kościelnej 1A w Białymstoku od 2022 roku.
W ramach Instytutu Teologicznego w Białymstoku funkcjonują obecnie następujące formy kształcenia:
- 5-letnie niestacjonarne studia magisterskie z teologii – prowadzone w systemie zaocznym, zakończone uzyskaniem tytułu magistra teologii,
- 2-letnie studia podyplomowe z teologii – dają możliwość pogłębionego poznania wiary Kościoła – Pisma Świętego, tradycji i nauczania Kościoła,
- Akademia Biblijna – miejsce pogłębiania znajomości Pisma Świętego i odkrywania jego aktualnego przesłania,
- Akademia Rodziny – przestrzeń formacji i wsparcia dla małżeństw i rodzin,
- Szkoła Katechistów – przygotowująca świeckich do posługi katechetycznej i ewangelizacyjnej w parafiach.
Instytut Teologiczny w Białymstoku zaprasza wszystkich, którzy pragną rozwijać swoją wiarę, zdobywać rzetelną wiedzę teologiczną i podejmować odpowiedzialnie swoją misję w Kościele i świecie.